In deze serie artikelen bespreken we Virtual Reality (VR) in de zorg. De potentie van deze techniek in de zorg is groot. In dit artikel kijken we specifiek naar toepassingen van VR in de ouderenzorg. We gaan onder meer in op de training van vaardigheden, het minimaliseren van handicaps en het verbeteren van (geestelijk) welzijn.
Het beleid ten aanzien van ouderen is zich steeds meer gaan concentreren op het behoud van de zelfstandigheid. ICT-toepassingen, waaronder VR, maken veelal een efficiëntere manier van werken mogelijk doordat minder personeel benodigd is of een behandeling minder tijd kost. Daarnaast hebben VR-toepassingen de mogelijkheid om bij te dragen aan zelfstandigheid door onder meer de effecten van handicaps te minimaliseren.
VR is in ruime mate geschikt voor ouderen. De veilige omgeving, de intuïtieve interactie, waarbij geen abstracte mentale modellen nodig zijn, en de hoge mate van aanpasbaarheid (het moeilijkheidsniveau, het aantal en soort stimuli en de gebruikte invoerapparaten) bieden uitstekende mogelijkheden voor deze groep. In het vervolg van dit artikel wordt ingegaan op een aantal VR-toepassingen die specifiek gericht zijn op ouderen.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Trainings- en evaluatietoepassingen voor ouderen richten zich op vaardigen van het dagelijks leven, motoriek, mobiliteit en cognitie. Bij levensvaardigheden gaat het om het aanleren van vaardigheden die mensen nodig hebben in hun dagelijkse praktijk. Door in een veilige virtuele omgeving vaardigheden aan te leren, kan de zelfstandigheid van de gebruiker gestimuleerd worden. Het gaat veelal om vaardigheden in specifieke omgevingen als supermarkt, postkantoor en verkeer.
De training en evaluatie van mobiele vaardigheden richt zich op het zelfstandig voortbewegen, zoals het leren omgaan met een rolstoel. Terwijl aandacht bij motorische vaardigheden uitgaat naar specifieke spierfuncties en de coördinatie tussen verschillende bewegingen of visuele input en beweging. Voorbeelden betreffen valpreventie, balans en houding. Omdat VR ingezet kan worden voor meting en screening van onder meer bewegingsbanen en directe feedback kan geven op de manier van bewegen, zijn diagnose en preventie eveneens mogelijk.
Belangrijk voordeel van VR is dat met weinig kracht toch (rehabilitatie-)oefeningen gedaan kunnen worden. Daarnaast zorgt VR voor meer afwisseling in omgevingen, opdrachten en spelelementen, hetgeen een motiverend effect heeft op de gebruiker, die vaak zonder het door te hebben spierfuncties traint. Een ander voordeel betreft het feit dat VR de negatieve spiraal van afname van mobiliteit, sociale betrokkenheid en kwaliteit van leven kan doorbreken, hetgeen een positief effect heeft op het langer zelfstandig thuis blijven wonen.
Uit onderzoek blijkt dat training met VR eveneens een positief effect heeft op cognitieve vaardigheden (zoals executieve en geheugenfuncties, aandacht, visuospatiële vaardigheden en verwerkingssnelheid) en kwaliteit van leven. De positieve effecten van VR zijn onder meer onderzocht bij mensen met dementie, Parkinson, beroertes en diabetes.
VR kan ingezet worden om de effecten van een handicap te minimaliseren en daarmee langer zelfstandig thuis wonen te bevorderen. Sterkte punten van de gebruiker worden aangewend zodat taken op een meer geschikte manier uitgevoerd kunnen worden. Dit kan zowel door gebruik te maken van speciale invoerapparaten als door stimuli te presenteren die passen bij de gebruiker. De technologie richt zich vooral op het ondersteunen van mensen bij de communicatie, en visuele en motorische handicaps.
Communicatie tussen mensen onderling kan ook ondersteund worden door collaboratieve virtuele werelden. In deze werelden wordt de persoon gerepresenteerd door een avatar, vaak naar zijn of haar keuze. Op deze manier kan men contacten aangaan met anderen (in soortgelijke situaties). Voor mensen met een beperkte mobiliteit kunnen digitale sociale contacten cruciaal zijn in het voorkomen van eenzaamheid. Hierbij kunnen ook gesimuleerde avatars of hulpverleners ingezet worden.
Middels VR kan de gebruiker toegang krijgen tot ervaringen die voor hem in de werkelijke wereld niet mogelijk zijn, zoals het verven van een meesterwerk, het inrichten van een huis en het bezoeken van exotische locaties. Ook kan VR toegepast worden om gebeurtenissen in het leven van hun naasten te bezoeken, zoals een aan huis gebonden oudere die de bruiloft van zijn kleinkind kan meemaken.
Een specifieke VR-toepassing betreft het gebruik bij reminiscentietherapie, dat wordt ingezet om het geestelijk welzijn en kwaliteit van leven van dementiepatiënten te verbeteren. Dit wordt bereikt door dementerenden locaties uit hun verleden te laten bezoeken, zoals hun geboortestad in de jaren ’20, of andere visuele en auditore cues aan te bieden, hetgeen (autobiografische) herinneringen oproept. VR is vanwege de grote mate van visueel realisme en immersie uitermate geschikt voor reminiscentietherapie. Hieraan zit ook een sociaal voordeel, aangezien het mensen aanzet tot gesprekken over hun herinneringen en (nieuwe) ervaringen.
Ouder worden, roept angst op. VR kan ingezet worden om deze angsten te visualiseren, te confronteren en te overkomen. Zeker aangezien vaardigheden als mentale beeldvorming en abstract redeneren afnemen naarmate men ouder wordt, zodat het voorstellen van niet-tastbare situatie lastiger wordt. Een voordeel hierbij is dat VR een kalmerende werking heeft, die negatieve emoties zoals angst en apathie wegneemt. En deze emoties bijvoorbeeld eveneens verhinderen dat mensen zich houden aan behandelplannen. Ook kunnen naasten en zorgverleners door middel van VR een idee krijgen van hoe het is om te leven met een ziekte als Alzheimer. Zo kan het hen laten zien hoe donkere tapijten veranderen in bodemloze gaten.
Dit artikel is onderdeel van een serie.
Lees meer:
Deel 1 – Wat is VR (Virtual Reality): een introductie
Deel 2 – VR in de zorg – training, exposure en meer
Infographic – VR-toepassingen in de zorg
Bronnen – Bronnen 3Bplus artikelen VR
