Er wordt weinig klimaatactie ondernomen. Waarom doen we zo weinig aan de aanpak van klimaatverandering? Om een verklaring te geven voor het uitblijven van klimaatactie wordt in dit artikel in deze serie wordt voor de tweede maal gekeken naar eigenschappen van de mens. Er zijn namelijk een flink aantal menselijke eigenschappen die het nemen van klimaatactie bemoeilijken.
Sommige overtuigingen zijn zo breed dat ze van invloed zijn op vele aspecten van het leven van een persoon. Ideologieën en wereldbeelden die overtuigingen belichamen en botsen met het tegengaan van klimaatverandering vormen zeer sterke barrières voor gedragsverandering. Een belangrijke voorspeller van ongeloof in de opwarming van de aarde is het geloof in kapitalisme.
Het kapitalisme heeft duidelijk een welvarende levensstijl voor miljoenen mensen geproduceerd, maar sommige aspecten ervan, zoals een geloof in de vrijheid van de "commons", hebben geleid tot de verwoesting van de visserij, bossen en landschappen. Een ander geloofssysteem is beschreven als systeemrechtvaardiging, oftewel de neiging de maatschappelijke status quo te verdedigen en rechtvaardigen. Wanneer mensen een comfortabele levensstijl hebben, groeit de neiging hieraan vast te willen houden en de manier waarop dingen werken niet te willen veranderen. De aanpassingen die nodig zijn in verband met klimaatverandering zullen daarom niet enthousiast ontvangen worden.
Bereidheid om maatregelen te accepteren is positief gerelateerd aan zelf-transcendente waarden (bijvoorbeeld welwillendheid, altruïsme en respect voor het milieu). Mensen met deze waarden zijn vaker bezorgd over de risico’s en gevolgen van de klimaatverandering, en zijn minder waarschijnlijk sceptisch over de werkelijkheid of de ernst van het probleem. Hoewel de bezorgdheid over het milieu op zichzelf sommige mensen motiveert, is het ervaren van het sociale onrecht dat klimaatverandering teweeg brengt meer dominant.
Ook is er een verband tussen bepaalde traditionele waarden (zoals het eren van je ouders of het tonen van respect) en de bereidheid om de klimaatveranderingsbeleid te ondersteunen. Dit type waarden is echter niet altijd compatibel met andere waarden, doelen en ambities die leiden tot de productie van meer broeikasgassen. Het streven "vooruit" te komen in het leven en de maatschappij betekent vaak dat mensen een groter huis of auto kopen en vliegreizen maken. Dat milieu gerelateerde waarden en doelen vaak ondergeschikt zijn, blijkt wanneer mensen wordt gevraagd het belang van klimaatverandering te rangschikken.
Verschillen in betrokkenheid bij klimaatverandering in diverse maatschappelijke groepen, gedefinieerd door hun politieke ideologie of culturele wereldbeelden, is in de afgelopen jaren toegenomen. Personen met een sterkere egalitaire en communautaire wereldbeelden bleken klimaatverandering als riskanter te ervaren, een meer dringende behoefte aan actie te ervaren, en klimaatbeleid dat de vrije markt inperkt (bijvoorbeeld door regulering van de industrie) meer te steunen dan personen met individualistische en hiërarchische waarden. Individualistisch en hiërarchisch ingestelde individuen daarentegen ondersteunen eerder klimaatbeleid dat de autonomie van de vrije markt behoudt, zoals door verbeterde capaciteit van kernenergie en of geoengineering.
Een manier waarop waarden en wereldbeelden klimaatengagement (en partijpolitieke polarisatie) vormen, is door op te treden als filters op de interpretatie van informatie. Specifieke overtuigingen of gevoelens over klimaatverandering zijn afgeleid van waarnemingen wat betreft de gevolgen van de klimaatverandering op de waarden die deze mensen zelf onderschrijven. Dat wil zeggen: de gevolgen voor het leven en de keuzes van "mensen zoals zij".
Iedere omgeving is samengesteld uit meer signalen en elementen dan individuen volledig kunnen controleren, zodoende verdelen we selectief onze aandacht. Mensen zijn vaak niet op de hoogte van veel van hun fysieke omgeving. Met name aspecten die geen directe problemen veroorzaken, maar soms zelfs aspecten die (milde) moeilijkheden veroorzaken. Klimaatverandering is hier voor veel burgers een voorbeeld van: een fenomeen buiten de onmiddellijke aandacht, omdat het geen directe persoonlijke moeilijkheden veroorzaakt.
Daarnaast denken mensen vanwege het feit de klimaatverandering een wereldwijd probleem is dat ze er niets aan kunnen doen als individuen, het zogenaamde collectieve actie probleem. Nauw verwant hieraan is fatalisme: het gevoel dat er niets kan worden gedaan, niet alleen door het individuele, maar ook door collectief menselijk handelen.
Veel mensen zijn van mening dat milieuomstandigheden slechter zijn in andere plaatsen dan in hun eigen omgeving. Hoewel de omstandigheden objectief inderdaad vaak erger zijn in andere gebieden van de wereld treedt deze tendens zelfs op in objectief vergelijkbare plaatsen, zoals onder inwoners van dorpen een paar kilometer bij elkaar vandaan. Deze neiging bestaat ook wat betreft de inschatting van toekomstige milieurisico’s, zodat men minder gemotiveerd is op te treden tegen klimaatverandering in het heden en op lokaal niveau.
Mensen zijn zeer sociale dieren. Het vergelijken van de eigen situatie met die van anderen is een diep ingesleten neiging. Deze vergelijking kan verschillende vormen aannemen. Bij sociale vergelijking vergelijken mensen hun acties regelmatig met die van anderen en leiden zij subjectieve en descriptieve normen af van hun observaties over wat de "juiste" manier van handelen is. Ook waargenomen (on)gelijkheid wordt vaak gehoord als een reden om niets te doen: “Waarom zou ik veranderen als zij dat niet doen?” Het zijn meestal bekende figuren, andere economische sectoren of andere landen die worden genoemd, hetgeen dient als een rechtvaardiging voor het falen klimaatactie te ondernemen.
Als er geen vertrouwen bestaat tussen burgers en wetenschappers of beleidsmakers kan er weerstand optreden. Gedragsverandering vraagt vertrouwen in anderen, dat zij eerlijk zijn en gemotiveerd door publiek belang, en dat de voorgestelde verandering effectief is. Vertrouwen is gemakkelijk geschaad, waardoor de kans op duurzaam gedrag afneemt. Sommige mensen reageren sowieso sterk op advies dat hun vrijheid lijkt te bedreigen, waardoor eveneens weerstand ontstaat tegen duurzaam gedrag. Onzekerheid, wantrouwen en weerstand kunnen gemakkelijk verworden tot ontkenning van het probleem. Daarnaast twijfelen veel mensen of nieuwe technologie en adaptieve oplossingen daadwerkelijk werken, en zijn veel groene keuzes duidelijk zichtbaar voor de buitenwereld, waardoor mensen bang zijn beoordeeld te worden door anderen.
Als een persoon een direct financieel belang heeft in bijvoorbeeld de industrie omtrent fossiele brandstof kan cognitieve dissonantie optreden wanneer zij horen dat het verbranden van deze brandstoffen schade toebrengt aan het milieu. Cognitieve dissonantie is vaak gemakkelijker te verminderen door van gedachten te veranderen (“het verbranden van deze brandstoffen veroorzaakt geen probleem”) dan door het gedrag te veranderen. Ten slotte is gewoonte een van de belangrijkste belemmeringen wat betreft het ondernemen van actie op klimaatverandering, omdat veel gewoontegedrag zeer resistent is tegen permanente verandering, en anderen slechts langzaam veranderden. Genestelde gewoonten veranderen niet zonder aanzienlijke druk; priming en zelfs attitudeverandering leiden vaak niet tot gedragsverandering.
Culturele perspectieven helpen verschillen in reacties in populaties wat betreft dezelfde milieurisico’s uit te leggen. Samenlevingen produceren hun eigen selectieve weergave van de natuurlijke omgeving, die van invloed is op hoe ze informatie en risico’s interpreteren en hierop reageren. In de aanpassing aan klimaatverandering werken cultuur en politiek samen om te bepalen wie een stem heeft, wiens waarden tellen en welke informatie legitiem is. Klimaatverandering wordt vaak afgeschilderd als een probleem met wereldwijde schaal, zodat het niet resoneert met waarden geassocieerd met traditionele, etnocentrische wereldbeelden, en kan bijdragen aan antagonisme of cognitieve dissonantie.
Mensen die geloven in de Christelijke einde der tijden theologie zijn minder geneigd beleid te steunen dat klimaatverandering tegengaat. Als je denkt dat het einde der tijden nabij is, waarom zou je dan beleid ondersteunen dat ontworpen is om de samenleving voor te bereiden op de toekomst? Een groot aantal gelovigen is van mening dat het een belediging aan het adres van god is om te geloven in klimaatverandering en bieden vaak weerstand aan beleid dat zich richt op het maken van kosten op de korte termijn ten gunste van voordelen op de lange termijn. Anderen nemen weinig of geen klimaatactie omdat ze geloven dat god (of moeder natuur als seculiere godheid) ofwel hen niet zal verlaten of zal toch zal doen wat hij/zij wenst.
Dit artikel is onderdeel van een serie.
Lees meer:
Deel 1 – Invloed van de mens op klimaatverandering
Deel 2 – Waarom doen we niets aan klimaatverandering?
Deel 3 – Gebrek aan klimaatactie – eigenschappen van de mens
Infographic - Waarom nemen we geen actie tegen klimaatverandering?
Bronnen - Bronnen 3Bplus artikelen klimaatverandering
