In deze serie artikelen wordt gekeken naar mantelzorgers. We besteden hierbij ook aandacht aan de (negatieve) effecten van het zorgdragen. In dit laatste artikel wordt ingegaan op hulp voor mantelzorgers, zo bekijken we interventies die mantelzorgers ondersteuning kunnen bieden. Hierbij gaan we ook in op de effectiviteit van deze hulp voor mantelzorgers. Ten slotte nemen van de mogelijkheden van domotica onder de loep.
Het vermogen tot mantelzorgen neemt af met de toename van stress en depressie. Zodoende loopt de patiënt meer kans opgenomen te moeten worden in een zorginstelling. Daarnaast kunnen deze negatieve gevoelens ook leiden tot een depressie bij de patiënt. Hiermee neemt het niveau van functioneren van deze laatste verder af dan het niveau geassocieerd met de ziekte. Om effectief te kunnen mantelzorgen, kan er hulp voor mantelzorgers gezocht worden. Zij kunnen ondersteund worden met behulp van interventies. Voorbeelden van interventies zijn: respijtzorg/dagbesteding, steun(groepen), psycho-educatie, psychotherapie, en samengestelde interventies.
Met respijtzorg wordt de zorglast even weggenomen door de zorg voor de patiënt tijdelijk over te nemen. Hierbij kan gekozen worden voor supervisie van de patiënt thuis of op locatie, assistentie met activiteiten van het dagelijks leven of verzorging door verpleging. Bij interventies gericht op het bieden van groepssteun ligt de focus op het opbouwen van een verstandhouding tussen de participanten. Ook het creëren van een plek om problemen, successen en gevoelens omtrent het mantelzorgen te bespreken, is van belang. Psycho-educatie betreft veelal een gestructureerd programma dat bedoeld is de mantelzorger van informatie te voorzien over beschikbare services en het ziekteproces van de patiënt. Daarnaast bestaat het uit het bieden van training om zo effectief mogelijk te reageren op ziekte gerelateerde problemen. Bij psychotherapie wordt de mantelzorger door een therapeut geleerd om zichzelf te monitoren, negatieve gedachten uit te dagen en probleemoplossende vermogens te ontwikkelen. Daarnaast wordt geprobeerd de zorgdrager weer deel te laten nemen aan plezierige activiteiten en positieve ervaringen op te doen. Samengestelde interventies bevatten verschillende onderdelen uit bovenstaande categorieën.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Interventies kunnen een positief effect hebben op zorgstress. Desondanks is het vrijwel onmogelijk alle negatieve gevoelens geheel weg te nemen. Ook zijn de effecten van de verschillende typen interventies vaak inconsequent en niet even groot. Er bestaat geen gemakkelijk te implementeren en consistent effectieve methode om significante effecten te bereiken. Zodoende hangt de keuze voor een interventie af van het hoofddoel ervan. Respijtzorg doet depressieve gevoelens en boosheid afnemen.
Betekenisvolle activiteiten, zoals het maken van fotoboeken, communicatie tussen patiënt en mantelzorger, helpen het welzijn van beide partijen te verbeteren. Groepssteun lijkt depressieve gevoelens te verlichten. Ook heeft het een positief effect op de zelfredzaamheid en hoeveelheid kennis van mantelzorgers. Ten slotte zorgt het voor de opbouw van een sociaal netwerk. Psychotherapeutische interventies en interventies in het kader van psycho-educatie laten vrij consistente uitkomsten zien. Hierbij worden zowel depressie als de algehele belasting aangepakt en treedt er een verbetering van (subjectief) welzijn op.
Training gericht op het omgaan met verschillende zorgsituaties is effectief in het voorkomen van probleemgedrag en het verminderen van de impact hiervan. Daarnaast verbetert het de communicatie tussen verzorger en patiënt, verlicht het zorgstress en vergoot het de effectieve coping met deze stress. Dit effect is vooral zichtbaar bij vrouwelijke mantelzorgers en verzorgers van dementen. Daarnaast geeft informatie omtrent beschikbare services en het ziektebeeld van de patiënt mantelzorgers het vermogen en vertrouwen beslissingen te nemen. Ook kan men problemen en issues op tafel brengen die op dat moment van belang zijn, hetgeen een belangrijke uitlaatklep vormt.
Samengestelde interventies, waarbij de content van het interventiepakket afgestemd is op de fysieke, psychologische en sociale behoeften van de mantelzorger, zijn het meest effectief in het verbeteren van het welzijn van de verzorger, en het doen afnemen van zorgbelasting en stress.
De effectiviteit van interventies wordt gemedieerd door de intensiteit ervan (individueel of groep, hoeveelheid sessies), de mate waarin participanten vasthouden aan de interventie (aanwezigheid, drop-out) en het type relatie tussen verzorger en patiënt (echtgenoot, kind). Ook de initiële ervaring van belasting is van invloed. Zo zijn individuele interventies meer effectief in het verbeteren van welzijn, terwijl groepsinterventies geschikter zijn om een steunnetwerk op te bouwen. Daarnaast kan een vijftal interventies in het ene geval voldoende zijn om vermogens en kennis te doen toenemen, maar te gelimiteerd zijn om depressie te verlichten. Deze klachten worden namelijk vooral verminderd door het ondersteunende contact met een groep of professional.
Kinderen zijn vaak minder goed voorbereid op het mantelzorgen dan een partner. De partner heeft reeds veelal ervaring bij hun eigen ouders. Daarnaast hebben kinderen ook nog andere sociale rollen te vervullen. Zodoende zijn interventies voor hen vaak effectiever. Aangezien vrouwen veelal een grotere initiële zorgstress ervaren, laat deze groep over het algemeen meer verbetering zien wat betreft algehele belasting, vermogens en kennis.
Relatief nieuw is de inbreng van domotica bij zorgstressinterventies om de zelfredzaamheid van de patiënt te verbeteren. Ook kan domotica depressie, angst en stress doen afnemen bij de mantelzorger. Zo kunnen met behulp van geautomatiseerde hulplijnen en internet positieve sociale interacties plaatsvinden, en emotionele en informationele steun geboden worden. Ook voor mensen die zich niet comfortabel voelen met face-to-face-interacties kan dit type interventie uitkomst bieden. Sowieso kan domotica bijdragen aan gevoelens van veiligheid en comfort. Deze bron van steun en informatie is te allen tijden aanwezig.
Domotica kan mantelzorgers ontlasten bij persoonlijke verzorging, het managen van incontinentie en veiligheidsvraagstukken, zoals wegloopgedrag. Ook in het kader van dit type interventie zijn het vooral vrouwelijke mantelzorgers die de meeste profijt ervaren. Dit is omdat zij meer tijd besteden aan het bieden van instrumentele en persoonlijk zorg, toegeven behoefte te hebben aan assistentie, en minder zelfvertrouwen hebben in het managen van probleemgedrag en afhankelijkheid in het dagelijks functioneren. Domotica is verder eveneens veelbelovend voor mantelzorgers die geïsoleerd leven en familiesteun missen.
Dit artikel is onderdeel van een serie.
Lees meer:
Deel 1 – Mantelzorgers – redenen en eigenschappen
Deel 2 – Klachten bij mantelzorgers – effecten van mantelzorgen
Infographic – Hulp voor mantelzorgers
Bronnen – Bronnen 3Bplus artikelen mantelzorgers
